مقاله: مهندسی ترافیک
مهندس صحبت اله صفایی نژاد
کارشناس ارشد راه و ترابری و کارشناس فنی اداره کل راهداری و حمل ونقل جاده ای استان لرستان
مقاله مهندسی ترافیک : توسعه پایدار و حمل ونقل ایمن و سریع زمانی محقق خواهد شد که فعالیتهای ما بصورت نظامند و بر اساس منطق علمی برنامه ریزی و پایه ریزی شده باشد. امروزه یکی از شاخص هایی که باعث ارتقاء سطح ایمنی شده و از آن بعنوان یکی از اضلاع مثلث مدیریت ترافیک یاد می شود و بنده میخواهم در این نوشتار خط پر رنگی زیر آن بکشم و به آن بپردازم بخش مهندسی راهها خصوصاً مهندسی ترافیک (Traffic Engineering) است.
توسعه مهندسی ترافیک راهها
یعنی توسعه در دو بعد سخت افزاری ( فیزیک، مبلمان و معماری جاده) و نرم افزاری (یعنی استقرار مولفه های مدیریت سایبرنتیک در جاده ها). توسعه در بعد سخت افزاری؛جاده ها نیازمند بازنگری و ممیزی بخش مهندسی ترافیک هستند. در این مجال به چند پیشنهاد ساده اشاره خواهم کرد:
ما می توانیم در فعالیت های خط کشی راهها مانند خط کشی طولی از سایر انواع خط کشی از قبیل: خط نوشته ها، خط کشی خط حق تقدم عبور، خط کشی خط سبقت ممنوع، خط کشی محدوده دماغه رمپ های ورود و خروج، خط کشی رویکردهای منتهی به موانع و … که در بعضی محورها مغفول مانده اند وهرکدام دارای کاربرد و شیوه پیام رسانی متفاوتی هستند با جدیت و حساسیت بیشتربه منظور بهبود مهندسی ترافیک در جاده ها گام برداریم.
ما می توانیم با رعایت ملاحظات فنی از اجرای ناقص و غیر اصولی سرعت کاهها بکاهیم و به منظور افزایش قابلیت دید و آشکارسازی سرعت کاهها موارد مهندسی و معماری شامل: اجرای مقطع مهندسی، نماد مثلث توپر و خط کشی جناغی روی سرعت کاه، خط کشی میلهای کاهنده سرعت ، خط نوشته سرعت کاه و تابلوی محدودیت سرعت و تابلوی “به سرعتکاه نزدیک می شوید” را در مکانهای اجرای سرعت کاه بطور کامل عملیاتی نماییم.
رعایت ملاحظات فنی در نصب علائم ترافیکی :
ما می توانیم با رعایت ملاحظات فنی در نصب علائم ترافیکی آیین نامه ای رفتار و به دو نکته مهم کمی و کیفی نصب تابلو دقت بیشتری به عمل آید. زیرا طبق کتاب راهنمای ابزار کنترل ترافیک یکنواخت (mutcd) اصول کلی نصب علائم ترافیکی بشرح زیر می باشد:
اولین اصل در نصب علائم ترافیکی Fulfill a need می باشد یعنی محل نصب تابلو باید طوری باشد که یک نیاز را مرتفع نماید وتابلوهای اضافی نباید مورد استفاده قرار گیرند.
دومین اصل Command attention یعنی دستور توجه (تابلو جلب توجه کند و یا به عبارتی در دید تیزبینی راننده قرار گیرد).
سومین اصلConvey a clear , simple message است یعنی پیام را ساده و صریح انتقال دهد.
چهارمین اصل Command respect of road users است یعنی دستور احترام به کاربران جاده ( احترام به رانندگان زمانی مطرح می شود که راننده ها انتظار داشته باشند که همه تابلوها، پیام های معنی دار و مهمی را ارائه می دهند)
و پنجمین اصل Give adequate time for a proper response است یعنی زمان کافی را برای یک عکس العمل مناسب به راننده بدهد.
رعایت اصول بین المللی فوق علاوه بر ارتقاء سطح ایمنی ما را در مسیر توسعه مهندسی ترافیک جاده ها قرار خواهد داد.
ما می توانیم به منظور افزایش ضریب ایمنی در راهها از خط نوشته ها و پیام های ترافیکی بر روی نیوجرسی های واقع در قوس ها و یا عرشه پل ها که مقاطع بحرانی راهها محسوب می شوند اجتناب نماییم .اجرای این خط نوشته ها بجای اینکه مفید باشند مخل ایمنی خواهند بود. زیرا پیام های ترافیکی یک نوع پیام امر به معروف و نهی از منکر می باشد و بایستی در شرایط ایده ال راه و در مکانهایی که راننده پذیرش درک این پیام ها را دارد ارائه گردد نه در قوسها، پرتگاهها و نقاط بحرانی که باعث انحراف زاویه دید و حواس پرتی راننده خواهد شد.
ما می توانیم با کاهش استفاده بی رویه از هره های خاکی ( تپه های خاکی ) در پرتگاهها یا سایر مقاطع پرحادثه جاده و با بکارگیری روشهای جایگزین مانند تجهیزات مهندسی ایمنی از آسیب به “فرم هنری جاده” جلوگیری نماییم. تپه های خاکی هر چند ممکن است در بعضی موارد در ارتقاء سطح ایمنی موثر باشد اما اگر از جنبه زیبایی شناختی و از دیدگاه افکار عمومی که به ظاهر راه علاقمندند به جاده نگاه کنیم می بینیم چقدر بافت معماری جاده آسیب دیده است.
بطور کلی توسعه فضای مهندسی ترافیک در بعد سخت افزاری بایستی منتج به انتظام بخشی جریان ترافیک و زیبایی بخشی سیما و منظر جاده ها گردد بطوریکه علاوه بر توسعه ایمنی، سیما و منظر جاده ها، سیما و منظر مهندسی داشته و مهندسی معماری و هنری در جاده ها رعایت گردد.
توسعه مهندسی ترافیک در بعد نرم افزاری یعنی توسعه و استقرار مولفه های مدیریت سایبرنتیک در جاده ها. مدیریت سایبرنتیک اتفاق جدیدی که در عرصه لجستیک علمی در ابتدای دهه اول قرن بیست و یکم میلادی رخ داد. مدیریت سایبرنتیک دارای سه مولفه هوشمند سازی – مدلسازی و شبیه سازی و کنترل از راه دور می باشد. سیستم های حمل و نقل هوشمند ( (ITS، دوربین های نظارت تصویری، دوربین های ثبت تخلف سرعت ، سامانه درگاه ملی بار و سامانه سپهتن و…. نمونه های از استقرار مولفه های مدیریت سایبرنتیک در جاده ها می باشد.
با توسعه مدیریت سایبرنتیک در جاده ها علاوه بر پارامترهای ماکروسکوپیک( حجم، سرعت و ظرفیت) پارامترهای میکروسکوپیک جریان ترافیک ( سرفاصه زمانی ، سرفاصله مکانی و سرعت وسایل نقلیه شخصی ) نیز به راحتی قابل دسترسی و بصورت بهنگام قابل آنالیز و پردازش می باشد.
سایبرنتیک نرم افزار جاده هاست یا به عبارتی دمیدن روح در کالبد جاده است. سایبرنتیک یعنی ما با حس گرها به جاده حس و با سیستم های حمل ونقل هوشمند به جاده هوش و با دوربین های نظارت تصویری به جاده چشم داده ایم و بطور کلی در راستای روبوتیک جاده ها گام برداشته ایم. بعد از اجرای سایبرنتیک دیگر جاده ها خاموش نیستند بلکه با ارسال اطلاعات مفید، جامع و صحیح نه تنها با کاربران و استفاده کنندگان از جاده بلکه با مدیران، متولیان و تصمیم گیران سیستم حمل ونقل جاده ای سخن می گویند.
مدیریت سایبرنتیک یعنی ما نمی خواهیم مدیریت را با مجموعه ای از خرده اطلاعات بی اهمیت و پیش پا افتاده محاصره کنیم بلکه ما میخواهیم خطرات جدید را به نحوی کنترل نماییم تا مدیریت بتواند نسبت به آنها سریعاً واکنش نشان دهد. توسعه مدیریت سایبرنتیک باید منتج به این هدف شود که هر مدیر یک مرکز و اتاق عملیاتی و فرماندهی داشته باشد تا مدیران و سیاستگذاران حمل ونقل جاده ای از نگاه ماکروسکوپیک و دید از بالابرخوردار باشند تا پدیده ای را که رخ می دهد مورد بررسی قرار داده و اثرات آن را بر سایر اعضاء مجموعه و بالعکس بصورت شبکه ای ببینند و بلادرنگ و بدون فوت وقت تصمیم بگیرند. بنابراین لزوم توجه و توسعه بخش مهندسی راهها برای سازگاری با پیشرفتهای تکنولوژی و رشد روزافزون حجم ترافیک و افزایش سفرها بعنوان یک ضرورت در نظام ترابری امری اجتناب ناپذیر می باشد.
نویسنده : صحبت اله صفایی نژاد